एच एन्ड बी डेभलपमेन्ट बैंकका शाखा प्रबन्धकद्वारा करोडौं ठगी

'नियन्त्रण प्रणाली कमजोरीले बैंकिङ अनियमितता बढ्यो'

 सुदर्शन सापकोटा, काठमाडौं, मंसिर २९ - एच एन्ड बी डेभलपमेन्ट बैंकका कुलेश्वर शाखा प्रमुखले ग्राहकसँग मिलेमतो गरी पैसा नभएको खाताबाट 'गुड फर पेमेन्ट' चेक जारी गरी करोडौं ठगी गरेको फेला परेको छ। महानगरीय प्रहरी प्रभाग हनुमान ढोकाले पक्राउ गरी नेपालमाथि अनुसन्धान थालेको छ। शाखा प्रबन्धक निरज नेपालले जारी गरेको चेक सहकारीमा धितो राखेर ऋण झिक्दा बैंकलाई करोडौं रुपैयाँ घाटा लागेको छ।

ग्राहकको खातामा पर्याप्त पैसा भएपछि मात्र भुक्तानी पाउनेको नाममा यस्तो चेक जारी गरिन्छ। चेक जारी भएपछि यसको भुक्तानीको दायित्व सम्पूर्ण रूपमा बैंकको हुन्छ। यस्तो चेकको धितोमा सजिलै ऋणसमेत उपलब्ध हुन्छ।

नेपालले रकम नभएको खाताबाट कतिवटा चेक जारी गरे भन्ने अझै खुलेको छैन। उनले गरेको ठगीबारे बैंकले छानबिन टोली गठन गरी आन्तरिक अनुसन्धान सुरु गरिसकेको छ। राष्ट्र बैंकको टोलीले पनि ठगीबार अनुसन्धान थालेको छ।
'नेपालले कतिवटा चेक जारी गरी ठगेका छन् भन्नेबारे अनुसन्धान गरिरहेका छौं। सबै विवरण आइसकेको छैन,' बैंककी प्रमुख कार्यकारी अधिकृत जसोदा सैंजुले बिहीबार नागरिकसँग भनिन्, 'चेक स्वीकार्नेहरू आउने क्रम जारी रहेकाले वास्तविक संख्या कति हो भन्ने यकीन भइसकेको छैन।' उनका अनुसार बिहीबार साँझसम्म साढे ३ करोड रुपैयाँ बराबरको भर्पाइको माग भएको छ। यो रकम अझै बढ्नसक्ने उनले जानकारी दिइन्।
नेपालले केही ग्राहकसँगको मिलेमतोमा पैसा नभएको खाताबाट 'गुड फर पेमेन्ट चेक' जारी गरी त्यसको धितोमा विभिन्न सहकारीबाट ऋण लिएका थिए। जारी भएका चेकको धितोमा आधा दर्जन सहकारीबाट रकम झिकेको प्रारम्भिक अनुसन्धानबाट देखिएको छ। अनुसन्धानमा नेपालले वीरगञ्जका मनोज चौरसिया र जयकुमारी यादवका नाममा चेक जारी गरेको खुलेको छ।
बैंक स्रोतका अनुसार साताअघि नेपालले जारी गरेको 'ठूलो' रकमको चेक पाउने ग्राहकले चिनजानका आधारमा बैंकका एक उच्चपदस्थ कर्मचारीलाई जानकारी गराएपछि ठगी सार्वजनिक भएको हो। बैंक उच्च व्यवस्थापनले 'ठूलो' रकमको 'गुड फर पेमेन्ट' चेक जारी भएको आन्तरिक प्रणालीमा नदेखिएपछि कुलेश्वरमा अनुसन्धान गर्न पठाएको थियो।
अनुसन्धान टोलीले नेपालले यस्ता चेक धेरैपटक जारी गरेको थाहा पाएपछि उनलाई गत पुस २५ मा प्रहरीको जिम्मा लगाइएको हो। यो कति रकमको चेक थियो भन्ने बैंक व्यवस्थापनले सार्वजनिक गर्न चाहेन।
'यसमा एउटा नेपाल मात्र होइन, सिंगै 'र्‍याकेट' नै लागेको छ,' बैंक स्रोतले भन्यो, 'सबै हिसाबले अनुसन्धान भइरहेकाले अहिले नै यसै भन्न सकिने अवस्था छैन।' यसमा बैंकका अन्य कर्मचारी र सञ्चालक तथा प्रवर्द्धकहरूको पनि सहभागिता हुन सक्ने उनले जानकारी दिए।
जारी भएको चेकको सबै दायित्व बैंकको हुने भएकाले ठगीबाट बैंकको वित्तीय अवस्थामा असर पर्ने देखिन्छ। 'धेरै चेकबाट ठूलो रकम निस्किएको भए बैंकको वित्तीय अवस्थामा केही असर पर्छ,' राष्ट्र बैंक स्रोतले भन्यो, 'हामीले नेपालसहित शंकाको घेरामा रहेका अधिकांशको बैंक खाता रोक्का गरेकाले अनियमितता भएको रकम उठ्ने अवस्था छ।'
स्रोतका अनुसार बैंकले शंकाको घेरामा रहेका केही कर्मचारीलाई अनुसन्धानका लागि निलम्बन गरेको छ। प्रहरी अनुसन्धानमा रहेका नेपालले अहिलेसम्म केही नबताएको स्रोतले जानकारी दियो।
'हामी बैंक खाताहरू एक-एक गरेर अनुसन्धान गरिरहेका छौं,' प्रमुख कार्यकारी सैंजुले भनिन्, 'ग्राहकलाई अप्ठेरो नपरोस् भनेर आ-आफ्ना स्टेटमेन्ट प्राप्त गरी त्यसको तुरुन्त रुजु गराउन अनुरोध गरेका छौं।'

'नियन्त्रण प्रणाली कमजोरीले बैंकिङ अनियमितता बढ्यो'
एच एन्ड बी डेभलपमेन्ट बैंकका शाखा प्रबन्धकले करोडौं रुपैयाँ अनियमितता गरेको बैंकिङ क्षेत्रको पहिलो घटना होइन। बैंक तथा वित्तीय संस्थाका उच्च व्यवस्थापकले यस्ता घटनालाई हल्का ढंगले लिँदा ठगीका घटना बढेका हुन्।
यसअघि हिमालयन बैंक कार्ड विभागका डेपुटी म्यानेजर अनिषभक्त सुवालले प्रविधि दुरुपयोग गर्दै पौने ६ करोड हिनामिना गरेका थिए। भिसा मास्टर कार्डमार्फत उनले पठाएको रकम 'रिसिभल एकाउन्ट'बाट डाटा मेटाउँदै पटक-पटक झिकेका थिए।
गत पुसमा मात्र नबिल बैंकको कार्ड विभागका पूर्वकर्मचारी दुई दाजुभाइले त्यहाँको 'डाटा' चोरी गरेर नयाँ कार्ड बनाउँदै ८० लाख झिकेका थिए। सबिन-रितेश रिमाल दाजुभाइले प्रविधिको दुरुपयोग गरी पैसा झिक्दा बैंकले ग्राहकको खातामा भर्पाइ गर्नुपरेको थियो।
पछिल्लो समय बढ्दै गएको यस्ता घटनाले बैंकप्रति सर्वसाधारणको विश्वास घटाउन थालेको छ। बैंक तथा वित्तीय संस्थामा आफ्नै कर्मचारीको बदमासी बढ्दै गएपछि सर्वसाधारणको निक्षेप जोखिममा पर्न थालेको छ।
'बैंककै कर्मचारीबाट ठगी हुन थालेका घटना आउँदा यसले निक्षेपकर्तालाई निरास बनाउँछ,' राष्ट्र बैंकका प्रवक्ता भाष्करमणि ज्ञवालीले भने, 'बैंकिङप्रतिको विश्वास पनि घट्दै जान्छ।'
ज्ञवालीले बैंक तथा वित्तीय संस्थाको आन्तरिक नियन्त्रण प्रणाली बलियो नभएकाले एकपछि अर्को ठगीका घटना सार्वजनिक हुन थालेका बताए। उनका अनुसार आन्तरिक नियन्त्रण प्रणाली समय सापेक्ष परिस्कृत र बलियो बनाउँदै लैजान नसक्दा कर्मचारीबाटै ठगी हुन थालेको हो।
'बैंकिङ पहुँच बढाउने नाममा घरलौरी खुलेका बैंक र तीनका शाखाका कारण जोखिम बढेको छ,' राष्ट्र बैंकका एक अधिकारीले भने, 'यसले गर्दा सर्वसाधारणको निक्षेप पनि जोखिममा पर्न थालेको हो।'
पछिल्लो समय बैंक तथा वित्तीय संस्था खुल्ने क्रम बढेको छ। उनीहरूले आफ्नो सञ्जाल विस्तार गर्न शाखा तथा एक्सटेन्सन काउन्टर बढाउन थालेकाले बैंकिङ क्षेत्रमा दक्ष कर्मचारी अभाव हुन थाल्यो।
कर्मचारी अपुग हुन थालेछि बैंक तथा वित्तीय संस्थाले भर्खर कलेज सकेर एक-दुई वर्ष बैंकिङ अनुभव भएकालाई माथिल्लो तहको जिम्मेवारी दिन थाले। 'पूर्ण रूपमा दायित्व निर्वाह गर्न नसक्ने कर्मचारीले महŒवपूर्ण जिम्मेवारी पाएकाले जोखिम बढ्न थालेको हो,' एक पुराना बैंकरले भने, 'उनीहरूका कारण सर्वसाधारणमा बैंकिङप्रति विश्वास घट्ने अवस्था आएको छ।'
पछिल्लो समय ठगी तथा अनियमिततामा परेकामध्ये कोही पनि लामो समय बैंकिङ अनुभव सँगालेका छैनन्। 'कर्मचारीलाई जहिले पनि निगरानीमा राख्नुपर्छ,' ती बैंकरले भने, 'पूरा विश्वास गरेर छाडियो भने ढिलो-चाँडो समस्या आउँछ।'
एक बैंकरका अनुसार पछिल्लो समय कर्मचारी नियुक्त गर्दा उसको 'ट्रयाक रेकर्ड' हेर्न छाडिएको छ। उसको मार्कसिट मात्र हेरेर जागिर दिँदा जोखिम हुनसक्ने ती बैंकरले बताए। 'कर्मचारी नियुक्त गर्दा उसको पारिवारिक पक्ष पनि हेर्नुपर्छ। यसबाट जोखिम हुँदैन भन्ने होइन, तर धेरै कम हुन्छ,' उनले भने।
बैंकरहरूका अनुसार पछिल्लो समयमा सबैभन्दा बढी ठगी एटिएम कार्डबाट हुने गरेको छ। मल तथा डिपार्टमेन्टल स्टोर, सपिङ कम्प्लेक्सलगायत सजिलै चल्ने यस्ता कार्ड त्यहाँका कर्मचारीले भुक्तानी लिने बेलामा 'स्वाप' गरेर ठग्ने गरेका छन्।
'उनीहरूले कार्ड नचलेको बहाना गर्दै दुई चोटी 'स्वाप' गरेर ठग्ने गरेको उजुरी आउन थालेको छ,' ती बैंकरले भने, 'यसमा ग्राहक आफैं चनाखो हुनुपर्छ। आफ्नो भुक्तानी विवरण सुरक्षित राखेर जोखिमबाट बच्न सकिन्छ।'