बैंक खाता खोल्नै झन्झटिलो

सुदर्शन सापकोटा, काठमाडौं, पुस ३ - राष्ट्र बैंकले ग्राहकको पूर्ण पहिचानसहित परिवारका सबै सदस्यहरुको नागरिकतालगायतका कागजात पेस गर्नु पर्ने व्यवस्था गरेपछि बैंक खाता खोल्न झन्झटिलो भएको छ।

राष्ट्र बैंकले एक साताअघि सम्पत्ति शुद्धीकरण निवारण तथा आतंककारी गतिविधिमा वित्तीय लगानी नियन्त्रण गर्ने भन्दै खाता खोल्ने प्रक्रियालाई झन्झटिलो बनाएको हो।
नयाँ व्यवस्था अनुसार खाता खोल्नका लागि पति वा पत्नी, बाबु, आमा, बाजे, बज्यै, छोरा, छोरी र बुहारीको नागरिकता नम्बर, जारी गरेको कार्यालय र जारी मितिसमेत उल्लेख गर्नुपर्ने हुन्छ। रोजगारीमा रहेको भए संस्थाको नाम, ठेगाना, पद र अनुमानित वार्षिक आम्दानीसमेत उल्लेख गरेपपछि मात्र खाता खोल्न पाइन्छ। बैंकले आवश्यक ठानेमा अन्तर्वार्तासमेत लिन पाउने व्यवस्था गरिएको छ।
व्यवसाय सञ्चालन गरिरहेकाहरुले स्थायि लेखा नम्बरका साथै अनिवार्य रुपमा वार्षिक कारोबार हुने अनुमानित रकमसमेत उल्लेख गर्नु पर्छ।
'एउटा खाता खोल्नलाई कयौं किसिमका कागजातहरु आवश्यक पर्ने व्यवस्था गरिएको छ,' हिमालयन बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत अशोक राणाले नागरिकसँग भने, 'यसले गर्दा अहिले खाता खोल्न झन्झटिलो बनेको भएको छ।'
नयाँ व्यवस्था अनुसार, खाता खोल्नेले आफू बसेको ठेगाना पुष्टि हुने कागजात पनि उपलब्ध गराउनु पर्ने हुन्छ। खाता खोल्नेको बैंकका कर्मचारीले स्थलगत अध्ययन गरी तयार पारेको नक्सासमेत राखिन्छ। डेरामा बस्नेले घरधनीको नाम थर, ठेगाना र टेलिफोन नम्बर उपलब्ध गराउनु पर्छ।
बैंक खाता खोलिसकेकाहरुले पनि अब नयाँ विवरणहरु उपलब्ध गराउनु पर्ने हुन्छ। यसका लागि बैंकहरुले वेबसाइट र पत्रपत्रिकामार्फत आवश्यक विवरण उपलब्ध गराउन सार्वजनिक आह्वान गरिरहेका छन्।
'अहिलेको व्यवस्थाका कारण ग्राहकको गोप्यता नै भंग हुने अवस्था आएको छ,' राणाले भने, 'यस्तो झन्झटिलो व्यवस्थाका कारण खाता खोल्न सर्वसाधारणको आकर्षण कम हुन सक्छ।' यसअघि खाता खोल्नेले आफ्नो नागरिकताको प्रतिलिपी र दुई वटा पासपोर्ट साइजको फोटो लगे पुग्थ्यो।
राष्ट्र बैंकले ग्राहकसँग लिनु पर्ने सम्पूर्ण विवरण लिएर मात्र खाता खोल्न निर्देशन दिएपछि बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुले त्यही अनुसारको नयाँ खाताको फर्म तयार पारिसकेका छन्। राष्ट्र बैंकले ग्राहकसँग आवश्यक विवरण नलिइ खाता खोलेको पाइए सम्पति सुद्धिकरण निवारण ऐन अन्तर्गत एक लाखदेखि ३ लाखसम्म जरिवाना तिराइने भन्दै बैंकहरुलाई निर्देशन दिएको छ।
'बैंकहरुसँग मागेको बखत ग्राहक विवरण उपलब्ध नगराए पाँच लाख रुपैयाँसम्म जरिवाना हुने छ,' राष्ट्र बैंकको निर्देशनमा छ, 'यस वाहेक कानुन बमोजिम अन्य कारबाही पनि हुने छ।' नेपालले आतंककारी गतिविधिमा वित्तीय लगानी नियन्त्रण गर्दै वित्तीय क्षेत्रको पारदर्शिता, सवलता र स्थायित्वका लागि सम्पत्ति शुद्धिकरणको क्षेत्रमा काम गर्दै आएको अन्तर सरकारी वित्तीय कार्यदलको सदस्यता लिएका कारण खाता खोल्ने प्रक्रिया झन्झटिलो भएको हो।
'हिन्दु संस्कृति अनुसार मरेका आफन्तहरुको नागरिकता जलाउने चलन छ,' एक बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत भने, 'यस्तो नागरिकता नम्बर अब कहाँबाट ल्याउने?' उनका अनुसार, अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा गरेको प्रतिवद्धताहरुलाई मान्नु पर्ने बाध्यता भएपनि हाम्रो संस्कृति र चलनका बारेमा जानकारी गराउन सकिएमा खाता खोल्ने काम कम झन्झटिलो हुने थियो।
'सम्पत्ति शुद्धिकरणका कारणपछि राष्ट्र बैंकबाट आएको निर्देशन केही झन्झटिलो भयो यसमा केही सुधार गर्नु पर्छ भनेर हामीले आग्रह गरेका छौं,' बैंकर्स संघका अध्यक्ष राजनसिंह भन्डारीले नागरिकसँग भने, 'हामीले खाता खोल्ने प्रकृया धेरै झन्झटिलो बनाउनु हुँदैन भनेका छौं।'
बैंकरका अनुसार, खाता खोल्ने प्रकृया बढि झन्झटिलो र सबै गोप्यता खोल्न बाध्य पारियो भने बैंकिङ प्रणालीमार्फत हुने कारोबार घट्न थाल्ने छ। 'सम्पति सुद्धिकरणका व्यवस्था पालना हुने गरी नेपाली माटो सुहाउँदो प्रक्रिया अबलम्बन गर्नु पर्छ,' ती बैंकरले भने, 'नभए खाता खोल्ने पिरैले सर्वसाधारण बैंक आउँदैनन्।'
दुई वर्षअघि बैंक खाता खोल्दा १० रुपैयाँभन्दा माथिको स्रोत देखाउनु पर्ने व्यवस्थाका कारण बैंकिङ क्षेत्रमा निक्षेप घटेको थियो। भरतमोहन अधिकारी अर्थमन्त्री भएपछि बजेटमार्फत स्रोत देखाउनु पर्ने व्यवस्थामा लचकता अपनाइएकाले बैंकिङ प्रणालीमा निक्षेप फर्किएको थियो।