बचत योजनामा विविधीकरण

बैंक तथा वित्तीय संस्था बढ्ने क्रमसँगै निक्षेपकर्तालाई आकषिर्त गर्न विभिन्न प्रकारका योजना ल्याइएका छन् । विभिन्न छुट र सुविधा दिएर बैंकहरू ग्राहक आकर्षणको प्रयास गरिरहेका छन् ।
बैंकहरूले कर्जा प्रवाहको तुलना निक्षेप संकलनमा बहुयोजना ल्याएका छन् । कर्जा माग उच्च भएका कारण निक्षेपमा केन्दि्रत भएको बैंकर बताउँछन् । बैंकमा पैसा भए लगानीका लागि कुनै समस्या नहुने उनीहरूको भनाइ छ । त्यसैले बैंकहरूका लागि बढी मुनाफा गर्न धेरै निक्षेप संकलन आवश्यक छ । चल्ती खातामा ब्याज पाइँदैन ।
मुद्दती खातामा निश्चित रकम निश्चित समय आफूलाई आवश्यक नपर्ने मानिस तथा संस्थाले जम्मा गर्छन् । तसर्थ, सो खातामा विभिन्न योजना ल्याएर बैंकले ग्राहक आकर्षण गर्नु आवश्यक हुँदैन । यद्यपि मुद्दती खातामा पनि बैंकहरूले बढी रकम जम्मा गर्ने बढी सुविधा दिने गरी योजना ल्याउन थालेका छन् ।

त्यसैले बैंकहरूले नियमित आम्दानी गर्ने र केही बचत गर्न सक्ने आर्थिक हैसियतका मानिसलाई लक्षित गरी बचत खातामा योजना ल्याइरहेका छन् । कतिपय बैंकले ग्राहकलाई थप सुविधा दिने गरी विशेष बचत नामक खाता पनि सञ्चालन गरिरहेका छन् ।
बैंकहरूले बचत खातामा कम्तीमा तीन/चार योजना सञ्चालन गरेको पाइन्छ । उनीहरूले बच्चा, महिला, वृद्धा, कर्मचारी आदिका नाममा खाता सञ्चालन गरेर सबै वर्ग र उमेरका मानिसलाई थोरै धेरै रकम जम्मा गर्न प्रेरित गरिरहेछन् । परिवारमा एकजनाले मात्र खाता खोल्ने प्रचलन हराउँदै गएको छ । परिवारका हरेक सदस्यका भिन्नाभिन्नै खाता हुन थालेका छन् ।

बचत खातामा नौलो विशेषता राखेर आकर्षण गर्ने बैंकहरूको प्रयास बढ्दै गएको छ । योजनाअनुसार बैंकहरूले लकर, एटिएम, ट्राभल चेक, युटिलिटी बिल भुक्तानीलगायत सेवाशुल्कमा छुट दिएर ग्राहक आकषिर्त प्रयास गरेका छन् । बैंकिङ सेवा-सुविधा बढी दिएर मात्र होइन, गैरबैंकिङ सेवा उपलब्ध गराएरसमेत ग्राहक आकर्षण गर्न थालेका छन् ।
कुमारी बैंकले नारीलाई लक्षित गृहलक्ष्मी बचत खातामा निश्चित रकमभन्दा बढी जम्मा गर्नेलाई सित्तैमा कुकिङ तालिम दिन योजना ल्याएको छ । महिलाले अन्य सीप पनि सिकुन् र बैंकका महिला कर्मचारीसँग अन्तरक्रिया होस् भनी कुक तालिम सञ्चालन गरिएको प्रबन्धक सुशील भट्टले बताए ।
खातावालका लागि बैंकले जय नेपाल सिनेमा हलमा महिनामा दुई टिकट सित्तैमा उपलब्ध गराउने बताएको छ । बैंकले बच्चाका लागि सञ्चालित टि्वकंल बचतमा खाता खोल्ने बच्चालाई खेलौना वा स्टेसनरी सामग्री सित्तैमा दिने गरेको छ ।
त्यस्तै, ५० वर्षमाथिकालाई लक्षित खातावालालाई सित्तैमा योगा कक्षा सञ्चालन गर्ने बैंकको योजना रहेको प्रबन्धक भट्टले जानकारी दिए ।

धितोपत्र व्यवसायीको काम गर्दै आएको एनएमबी बैंकले सेयर आवेदनकर्तालाई लक्षित गरी इन्भेष्टर एकाउन्ट सञ्चालन गरिरहेको छ । बैंकका खातावालले न सेयर आवेदन भर्न लाइन बस्नुपर्छ, न त सेयर नपरे पैसा फिर्ता लिन लाइन बस्नुपर्छ ।
एक वर्षअघि वाणिज्य बैंकमा स्तरोन्नति भएपछि बचतमा तीन योजना सञ्चालन गरिरहेको बैंकले आगामी आर्थिक वर्षमा मान्छेको उमेर समूहलाई लक्षित गरी विभिन्न योजना ल्याउने तयारी गरेको छ ।
बजार मागअनुसार अर्काे वर्ष नयाँ योजना थपिने प्रबन्धक सुष्मा शर्माले बताइन् । 'सञ्चालन भइरहेका योजनाबाट अहिलेको बजारमा चल्न सकिंदैन, नयाँ योजना ल्याउँछौं,' उनले भनिन् ।

बचत खातामा बैंकले ग्राहकको सित्तैमा जीवन तथा दुर्घटना बिमा योजना प्रायः सबै बैंकले सञ्चालन गरेका छन् । निश्चित रकमसम्मको बिमाशुल्क बैंक आपै+mले बिमा कम्पनीलाई बुझाइदिने गरेका छन् ।
२००३ मा यस्तो योजना सुरु गरेको एनआईसी बैंकले सो खातामा अझै पनि राम्रो प्रतिफल प्राप्त भइरहेको जनाएको छ । प्रबन्धक चाँदनी श्रेष्ठ भन्छिन्, 'यस्तो योजना अहिले सबैजसो बैंकले ल्याए पनि हाम्रो स्थिति निराशाजनक छैन ।' सो खाताबाट मात्रै सो बैंकले करिब दुई अर्ब रुपैयाँ निक्षेप संकलन गरेको छ । सुरुमा सो खातामा न्यूनतम बचत ५० हजार राखिएकामा बजार आवश्यकताअनुसार हालै १० हजार रुपैयाँमा झारिएको उनले जानकारी दिइन् । बैंकले मुद्दती निक्षेपमा समेत बीचमै ९० प्रतिशतसम्म झिक्न सक्ने सुविधा दिएको छ ।

बैंकहरूले जुन उमेर समूह, पेसा र वर्ग तथा भूगोलका मानिसको बचत गर्ने क्षमता जति हुनसक्छ, त्यसलाई आधार मानेर योजना ल्याउने गरेको पाइन्छ । सिटिजन्स बैंक इन्टरनेसनलले दैनिक ज्यालादारीमा काम गर्नेलाई लक्षित गरी रिकरिङ बचत सञ्चालन गरिरहेको छ ।
सो खातामा खातावालले निश्चित वर्षसम्म दैनिक, साप्ताहिक वा मासिक निश्चित रकम जम्मा गर्न सक्छु भनी प्रतिबद्धता जनाउनुपर्छ र सोहीअनुसार बैंकले दैनिक हिसाबमा ब्याज प्रदान गर्ने गर्छ । हिमालयन बैंकले पनि सोही प्रकारको खाता सञ्चालन गरिरहेको छ ।

मुना बचतदेखि ५५ वर्ष नाघेकालाई लक्षित सिनियर सिटिजन्स खाता सञ्चालन गरेको सिटिजन्सक बैंकका प्रबन्धक कमलविक्रम सिंह भन्छन्, 'हामीले भर्खर जन्मेकादेखि ६० वर्षसम्मका मानिसलाई समेटेका छौं र सबैलाई बैंकिङ बानी सिकाउने प्रयास गरेका छौं ।' बैंकले काठमाडौंमा एउटै खातामा न्यूनतम मौज्दात बढी राखेका हुन्छन् भने बाहिर कम राखेका हुन्छन् ।
बैंक अफ काठमाण्डौकी प्रबन्धक श्रेयुक्ता थपलिया भन्छिन्, 'हामीले काठमाडौंमा १५ हजार न्यूनतम्को खाता बाहिर पाँच हजार रुपैयाँमा खोल्ने सुविधा दिएका छौं ।' एक सय रुपैयाँमा युवा बचत खाता सञ्चालन गरिरहेको माछापुच्छ्रे बैंकले फागुनदेखि ५८ वर्षमाथिका व्यक्तिलाई लक्षित गरी सम्मान बचत खाता सुरु गरेको छ । सो खातामा अहिलेसम्म १३ करोड रुपैयाँभन्दा बढी संकलन भइसकेको बैंक प्रबन्धक प्रशान्तराज डंगोलले जानकारी दिए ।
'जागिरबाट अवकाश पाएकालाई ब्याजले खर्च चलाउन मिलोस् भनी ल्याइएको खातामा राम्रो आकर्षण देखिएको छ', उनले भने ।

सनराइज बैंकले फरक विशेषताको अधिविकर्ष बचत खाता सञ्चालन गरेको छ । सो खातामा जम्मा गरेको रकमको ९० प्रतिशतसम्म खातावालले कर्जा लिन सक्छ ।
बचतमा मासिक ब्याज पाइन्छ भने कर्जामा त्रैमासिक ब्याज तिरे पुग्ने सुविधा दिइएको छ ।